Genitale verminking, het verhaal van Ruth

Ze komt laat op een avond binnen. Een magere Keniaanse van achter in de twintig. Ze heeft een kamer in mijn B&B geboekt en heeft net een lezing gegeven over genitale verminking. Een gebruik dat nog volop gepraktiseerd wordt in haar geboortestreek in Kenia. Ze lust nog wel een glas wijn aan de tafel in de tuin.

Kenia – “Nederland is een bijzonder land”, meent ze als ze zich aan de kop van de tafel geeft geïnstalleerd en met beide handen haar glas omvat. Zeven weken heeft ze hier doorgebracht. Haar eerste maal in Nederland. Om te praten voor zalen vol mannen en vrouwen over genitale verminking.

Marathonlopers

Ze lacht luid als ze over haar wonderlijke ontdekkingen in ons land vertelt. Tussendoor neemt ze voorzichtig een slok van haar wijn. “De wegen hier ”, zegt ze, “zijn zo glad, zo schoon en zo recht.” Met haar hand maakt ze een golvend gebaar als ze de kuilen in de weg bij haar, in Mbara, West-Pokot aangeeft. Een droge streek op de noordwestelijke grens met Oeganda.

Een streek die hardlopers als Tegla Chepkite Loroupe voortbracht, de eerste Afrikaanse vrouw die de New York Marathon won. Tot twee keer toe. De grond van Sammy Rongo Olengura, een topper op de tien kilometer.

Levensgeluk Nederlanders

Haar hand maakt een nog diepere golfbeweging als ze over Lomut vertelt, waar ze tegenwoordig verblijft tussen de Pokot-nomaden.

“Noem eens drie dingen die je wonderlijk vindt aan Nederland?” “De wegen”, zegt ze direct. Haar tweede keus is het levensgeluk van de Nederlander.

Nederlanders hebben slechts één probleem hebben: ze gaan dood. Ze gaan dood aan het eind van een zorgeloos, mooi leven. Ze lacht uitbundig.

Vierde vrouw

Het zijn uiteindelijk de Nederlandse mannen die het meeste indruk op haar hebben gemaakt. Die zijn zó aardig en zó behulpzaam. Ze schudt even haar hoofd in ongeloof. Dat mannen eten koken en helpen in de huishouding. Ze kan er niet over uit.

“No way in Kenya. Als je ziek bent, steekt je man geen poot uit. Zorg maar dat je moeder of je zus komt helpen. Het is gewoon niet zijn probleem.”

Ze is de dochter van de vierde vrouw van haar vader. Woont in een grashut die in alle opzichten mijlenver verwijderd is van de plek waar ze nu verblijft. Tot voor kort leefde ze het leven van de meisjes in haar streek.

Niet doodgaan

Een streek waar nauwelijks scholing is. Waar geld niet bestaat. De mensen leven van wat ze verbouwen naast hun hut: mais en bonen. Net genoeg om niet dood te gaan.

Haar vader woont bij haar moeder. Zijn andere vrouwen wonen elders met hun kinderen. Op mijn vraag of die vrouwen er ook een andere man op na houden, moet ze opnieuw hard lachen. “Nee natuurlijk niet, geen sprake van. Dat is nu eenmaal het lot van de vrouw.”

Het lot van de vrouw is in haar streek óók dat je rond de puberteit besneden wordt. Een eufemisme voor de genitale verminking onder meisjes en in Kenia bij wet verboden. Dat het desondanks volop gepraktiseerd wordt, heeft volgens Ruth met de gebruiken en het levensritme in de streek te maken.

De besnijdenis

“Het is een ceremonie die de overgang naar volwassenheid markeert. Na de besnijdenis kan een meisje worden uitgehuwelijkt en dat levert koeien op voor de familie. Het hoort er gewoonweg bij”, zegt Ruth terwijl ze haar wijnglas tussen haar handen draait.

Ruths vader is op een punt anders dan de andere vaders in de streek: Hij heeft een afwijkende opvatting over vrouwenbesnijdenis. “Het moet worden gestopt.” Genitale verminking, is volgens haar christelijke vader, volledig achterhaald.

Genitale verminking

Geen gebruikelijke opvatting in een gebied waar de ongeletterdheid groot is, tradities een grote rol spelen en meisjes zelden naar school gaan. “Mijn vader vindt dat als god had gewild dat we besneden werden, hij ons wel zo gevormd zou hebben.”

Het verhaal van Ruth en haar reis naar Nederland begint bij een man. Twee mannen eigenlijk, en eindigt met een vrouw. Haar moeder. De eerste man is een Nederlander, Piet Peuter, een lange afstandsloper die in Kenia de hardloper Sammy Rongo Olengura ontmoet.

Sammy wordt uitgenodigd naar Nederland te komen om hier wedstrijden te lopen. Tegelijkertijd ontdekt Piet dat het in het dorp van Sammy aan alles ontbrak. Er is nauwelijks onderwijs. Mbara ligt hoog in het droge West-Pokot.

Om in de stad te komen moet je vijf uur lopen naar de verharde weg. Pas daar is vervoer mogelijk naar de dichtstbijzijnde stad. Geen wonder dat Ruth onder de indruk is van de Nederlandse wegen.

Sponsorlopen

Sammy en Piet besluiten dat ze samen wat voor de gemeenschap willen doen en zamelen met sponsorlopen geld in om in Mbara zoveel mogelijk kinderen onderwijs te geven. Ze zetten samen een bescheiden organisatie op die Samen Succes heet.

Er wordt op onderwijs ingezet, maar al snel wordt duidelijk dat alles met alles samenhangt. Heb je een school gebouwd, heb je lesboeken nodig. Heb je die, moeten er wel leraren zijn. En die staan niet te popelen om naar een afgelegen oord te verkassen.

En als je je onderwijs wil verbeteren, heb je licht nodig zodat kinderen na het invallen van de duisternis nog kunnen studeren. En dan nog blijven de meiden weg na de besnijdenis.

Gezondheidsrisico’s

Besnijdenis? Ja vrijwel alle meiden in de streek worden besneden ondanks de enorme gezondheidsrisico’s. “Het probleem is”, zegt Ruth en nu valt er niets meer te lachen, “dat de gedachte heerst dat je door een besnijdenis pas een echte, complete vrouw wordt.”

Rond de puberteit worden de meisjes besneden. “Denk niet, dat het iets dat wij het louter ondergaan. Het is iets wat wij willen ondergaan. We worden immers vrouw.”

Ook Ruth was die mening toegedaan. En ondanks het uitdrukkelijke verbod van haar ouders, besluit zij op een nacht als een vriendinnetje besneden wordt ook aan de ceremonie deel te nemen.

Besnijdenisceremonie

“Als een meisje besneden wordt, betaalt haar familie de vrouw die haar clitoris en schaamlippen verwijdert. Andere meisjes mogen ook deelnemen en komen later aan de beurt. Zo ook Ruth. Ze was die nacht hun huis uit geslopen, hetgeen verre van makkelijk was.

“Mijn moeder had me bij een eerdere besnijdenis tegen gehouden en ik wist dat ze me in de gaten hield. Ik had van te voren mijn schoenen al buiten gezet. Toen het donker was, sloop ik naar buiten en ontmoette de andere meisjes buiten het dorp.

Als meisje word je geacht geen kik te geven tijdens de besnijdenis. Ik maakte me zorgen of ik zo sterk kon zijn. Er werden die avond zeven meisjes besneden. Ik was een van de laatsten.

Genitale verminking

Toen ik aan de beurt was voelde ik me trots en bang tegelijkertijd. Ik sloot mijn ogen toen de vrouw die de verminkingen uitvoert, haar mes oppakte. Even gebeurde er niks. En toen voelde ik pijn.”

De pijn kwam echter niet van tussen haar benen, maar van haar arm waaraan haar moeder haar ruw optrok. Ze lacht als ze er aan terug denkt. “Toen was ik boos, maar ook opgelucht, nu ben ik mijn moeder eeuwig dankbaar.”

Ruth werd uiteindelijk door de stichting Samen Succes ingezet om genitale mutilatie in de streek bespreekbaar te maken. Ze volgde een opleiding als maatschappelijk werker en woont nu tussen de nomaden in de Masol Hills in de Riftvallei.

Pokotnomaden

Daar leven de Pokotnomaden, die rondtrekken met hun vee. Omdat het onrustig is in deze streek, vanwege conflicten, is er nog nooit iemand geweest om informatie te geven over de gevaren van meisjesbesnijdenis.

Ruth is de eerste. Soms wordt ze vergezeld door hardloper Sammy. “Ik praat niet alleen over genitale verminking, dat zou niet werken. Tijdens bijeenkomsten snijd ik onderwerpen aan als anticonceptie, opvoeding, rolverdeling tussen mannen en vrouwen en het belang van onderwijs.”

En het werkt. In Mbara en omliggende dorpen neemt het percentage besneden vrouwen gestaag af. Van zo’n 95 naar 30 procent over de laatste zes jaar. In de heuvels waar ze nu verblijft, schat ze de terugloop op 20 procent in 2 jaar.

Lichamelijke ongemakken

“Vrouwen zien in dat de lichamelijke ongemakken een direct gevolg zijn van deze achterhaalde traditie. Het probleem is dat je een traditie niet zomaar opgeeft. Mensen hebben iets anders nodig om het te vervangen. Haal je de ceremonie weg, zul je ook de traditionele overgangsriten een nieuwe invulling moeten geven.”En dat proberen we samen voor elkaar te krijgen.”

Tekst: Anneke de Bundel – Beeld: Trevor Cole | Unsplash