Het eiland Tiengemeten biedt een enorme rijkdom aan natuur. Opgekocht door Natuurmonumenten is het voormalige boereneiland hard bezig zichzelf te worden. Voor de eilandbewoners is het wel even slikken want de gemeenschap sterft langzaam uit. Voormalig rattenvanger Hugo neemt ons mee langs de laatste bewoonde huizen.
Ze hebben vuil verzameld, vertelt Wim van Vliet, als de boot binnen gehoorafstand is. Van Vliet is een van de vele vrijwilligers bij Natuurmonumenten op het eiland Tiengemeten. De oever waar we op staan is een strook drooggelegd land. “Tijdelijk, zodat we oude pijpen en stukken van rioleringen kunnen weghalen van toen het eiland nog volop agrarisch en bewoond was.”
Tiengemeten
“Tiengemeenten?”, hadden mensen ons met het optrekken van een wenkbrauw gevraagd. Nee Tiengemeten! We hadden er plezier ingeschept her en der de naam te laten vallen. Geen mens die bekend was met het eilandje onder de rook van Rotterdam.
Ingeklemd tussen het Zuid-Hollandse eiland Goeree-Overflakkee en de gemeente Hoeksche Waard ligt het vooral zichzelf te worden nu het aan de natuur terug is gegeven.
Over het Vuile Gat
“Een brokje vergeten Nederland” beaamt Geert Mak in het voorwoord van Ton van der Graafs uitgave over het eiland. “Het ligt in het hart, eromheen dreunen staal en stad, het geld raast, de tijd stormt, en toch is het een uithoek.”
We vertrokken naar de uithoek via de Kwaksche weg in Klaaswaal en de Hitsertse Kade. Namen die eerder aan Sodom en Gomorra doen denken dan aan de bijbel die het gebied in haar greep heeft. Uit een machine halen we kaartjes. Het café ernaast lonkt met koffie, maar is gesloten.
Veerboot
Dus staren we over het Vuile Gat naar de overkant waar het eiland ligt en wachten op de veerpont. Nu zijn het slechts dagjesmensen en kinderen die de veerboot oplopen, maar ooit stond het pontje garant voor prachtige verhalen over storm en ijs en een boerendochter die via het veer het vertier in de stad zocht en zwanger terugkwam.
En dat was natuurlijk de schuld van de veerman want die had het meisje immers overgezet. We worden opgehaald door Hugo in zijn golfkarretje. Email is een wonderlijk medium. Het geeft weinig prijs van degene met wie je communiceert.
Hugo
Zo verklapt het niet dat Hugo plat Haags spreekt en evenmin dat Hugo aan achondroplasie lijdt. Een botstoornis waardoor de groei van zijn ledenmaten achterblijft bij zijn lijf en Hugo met moeite 1 meter 35 meet.
Niet dat Hugo er onder lijdt, hij zorgt er wel voor dat je hem niet over het hoofd ziet. De Hagenees is de langst wonende bewoner van het boereneilandje. “Niet de langste”, grapt hij als we instappen. Vanaf 1997 ondergaat het eiland een metamorfose als Natuurmonumenten het opkoopt.
Natuurmonumenten
Het eiland zal gefaseerd en met beleid terug gegeven worden aan de natuur om de biodiversiteit in stand te houden. “Natuurlijk was er verzet”. Hugo haalt even de schouders op. “Maar het was uiteindelijk wel beter dan de vele andere plannen die voor het eiland bedacht werden zoals het voornemen om van het eiland een depot te maken voor vervuild baggerslib.”
Vanaf 1997 geldt er een uitsterfbeleid. Niet voor de natuur maar voor de bewoners. Wie vertrekt of doodgaat, laat een woning achter die niet meer wordt bewoond. De natuur daarentegen mag floreren en z’n gang gaan.
Natura 2000
De bedoeling is dat Tiengemeten verbonden wordt met natuurgebieden elders in Nederland zoals de Wadden en de Veluwe. Die moeten op hun beurt weer onderdeel uitmaken van een Europees natuurprogramma Natura 2000 waarbinnen dieren en planten zich zonder gevaar kunnen verspreiden
“We wonen hier nog met z’n tienen”, zegt Hugo, als we vanaf de haven in de richting van een aantal grote boerderijen hobbelen die nu het bezoekerscentrum van Natuurmonumenten en het Rien Poortvliet museum huisvesten.
Rien Poortvliet
Rien Poortvliet? Jazeker, de weduwe van de Schiedamse tekenaar vond dat dit eiland het beste bij zijn verhalen paste.
Nu het bewonersaantal verminderd worden de verhalen over vroeger sterker. “We hebben veel gelachen”, zegt Hugo, “we wonen toch een beetje van de wereld verwijderd en dat leidde tot bijzondere omstandigheden.” Verhalen over stadse wiettelers die door de boeren de wacht aan worden gezegd, over kinderen die met de auto naar de pont reden, over krakers en feesten met altijd te veel drank, passeren de revue.
De rattenvanger van Tiengemeten
De bevolking bestond aanvankelijk uit boeren aangevuld met seizoenarbeiders. In de winter kwamen daar nog een aantal dagen de rietsnijders bij. Tiengemeten is vernoemd naar een middeleeuwse maat. Een gemet is ongeveer een halve hectare.
Na de mechanisatie werden de seizoenarbeiders vervangen door mensen als Hugo die in het weekend een huisje op het eiland huurden en in sommige gevallen bleven hangen en landelijke beroemdheid genoten als rattenvanger. Want dat was Hugo. De rattenvanger van Tiengemeten.
Uitsterfbeleid
“Geloof me, dat wordt je alleen als je veel van de natuur weet en haar goed bestudeert.” Het karretje zet de sokken in. Op het water zien we historische zeilboten over het Vuile Gat gaan maar ook kolossale jachten waarop oliesjeiks worden vermoedt.
Voorbij de Helenehoeve waar pannenkoeken op het menu staan, komen we bij Hugo’s woning. Zijn huis is nog een van de weinigen die bewoond zijn. Het uitsterfbeleid van Natuurmonumenten werpt kennelijk zijn vruchten af.
Speelbos
Een schaap en een stalletje met honing en eieren delen de voortuin en kijken uit over een gebied dat nu een natuurlijk speelbos voor kinderen is. Hugo biedt ons koffie aan in zijn huis, een voormalige smederij. Ook over de oude smidse gaan talloze verhalen én foto’s.
Een foto van Hugo en een aantal andere eilanders verscheen in 2004 in het Algemeen Dagblad. Met de vermelding dat deze vrijgezelle mannen de wedstrijd tegen Portugal niet aan zich voorbij zouden laten gaan en hun oranjegevoel met veel drank voedden.
Vrouwen op het eiland
Die avond brengt de veerboot twee dames mee die met het artikel uit de krant bij Hugo aankloppen om samen met de mannen de wedstrijd te kijken. Volgens de veerman zijn de dames keurig met de laatste boot vertrokken.
“Tsja vrouwen”, zegt Hugo. Omdat hij het regelmatig over ‘wij’ heeft als hij praat, vragen we of hij getrouwd is maar hij schudt zijn hoofd. “Al lang niet meer. Vrouwen beklijven niet op het eiland. Er zijn geen winkeltjes.”
Wildernis
We rijden verder naar het gebied dat Wildernis wordt genoemd. Hier grote kreken en hooglanders die langs het water stampen. Populieren op een rij vormen de laatste overlevering van de mens. Op de vliedberg houden we stil. Overal water en vogels. De rietsnijders bouwden hun hut op deze berg voordat ze in de winter aan de slag gingen. Veilig voor het hoge water.
“We hebben tegenwoordig bevers”, zegt Hugo. In tegenstelling tot de ratten die het land ondermijnen met hun gangenstelsel, zijn de bevers een graag geziene gast. Terug naar het midden van het eiland om per fiets de oostkant van het zeven kilometer lange eiland te verkennen.
Weelde
Hugo heeft nog een paar vrachtjes en wij fietsen door het gebied dat nu Weelde wordt genoemd en waar we de vrijwilligers tegenkomen. Het is een moerasachtig gebied. Reigers en lepelaars paraderen als heuse vorsten door het water. De zon kleurt het lage water zilver.
Verder naar de westkant worden we ingehaald door de huifkar van Piet Holster. Eerder raakten we aan de praat toen hij zijn Zeeuwse paarden stond in te spannen bij het landbouwmuseum. “Ze hebben geen staart had hij ons verteld omdat men vroeger bang was dat ze daarmee in de ploeg verstrikt zouden raken.
Weemoed
Aan het eind van eiland staat herberg Tiengemeten in het gedeelte dat Weemoed heet. Een beetje vreemd wel. Waar Natuurmonumenten de boeren uitkocht, is dit deel van het eiland bedoeld om de landbouw uit de negentiende eeuw opnieuw te beleven. Compleet met gewassen als boekweit en vlas en vruchtenbomen als de notarisappel en de kruidenierspeer.
Terug bij de haven zien we Hugo. “De toekomst? Onzeker”, zegt hij. Ik ben net geopereerd en Thuiszorg komt hier niet als je hulp nodig hebt. Ik heb steeds meer last van mijn ruggenwervel, iets wat kenmerkend is voor mensen als ik. Ik loop erg moeilijk. Dus ik zal op enig moment het eiland moeten verlaten.
Van de andere kant: ik heb altijd gedacht dat ik niet ouder dan vijftig zou worden. Misschien komt het juist wel door mijn leven op het eiland dat ik het zo lang heb volgehouden. Ik ben nu vijfenzestig. Wie zal het zeggen?”
Tekst: Anneke de Bundel – Beeld: Nicole Franken
Meer Tiengemeten? Lees ook:
Tiengemeten praktisch:
- Als lid van natuurmonumenten krijg je korting op de oversteek
- Ponttijden naar het eiland
Leuk om te lezen, ik blijf graag op de hoogte
Hoi Wim, dank je wel. Kom vooral regelmatig langs.
Met belangstelling gelezen heb ook heel veel herinneringen aan het eiland.Hoop dat je nog lang zult doorgaan Nomad met je karretje om publiek rond te leiden.
Dank je wel Jo. Allen rijdt niet Nomad de toeristen rond maar Hugo voor zover wij weten:)
Verkwanseld en verwoest door die mafkezen van Natuurmonumenten!!!!! Was tijdens de bewoning en bewerking van boeren een veel mooier natuureiland. Alleen een stel sufgerukte, planologische idealisten uit de betonnen konijnenhokken die ze de stad noemen moesten hier hun ideaalbeeld van de natuur creëeren. Bah, wil er nooit meer komen omdat ik het gevoel van voor deze verwoesting in mijn geheugen niet wil kwijtraken……
We hoorden van Hugo dat het een hele mooie gemeenschap was die van alles met elkaar deed. Zowel de oorspronkelijke bewoners als ook zij die later kwamen.