Met het rapport Offenders on the move bevestigt ECPAT International wat ze in Brazilië al lang weten: seksuele uitbuiting van kinderen is niet het exclusieve domein van de Westerse pedofiel. Sterker nog, de daders zijn zo divers dat ze lastig in een hokje zijn te plaatsen. Nou ja, behalve eentje dan: ze worden zelden gestraft.
Zéér welkom, denk ik als ik naar de vingers met de afgekloven nagels kijk die systematisch papieren zakdoekjes tot een prop duwen. Dan forceert het meisje in de witte bloes een lachje. “Weet je ik haat die mannen. Maar mezelf? Mezelf haat ik nog het meest.”
Seksuele uitbuiting
Lane (20) is een van de vele slachtoffers van kinderprostitutie in Brazilië. Afgelopen mei verscheen het rapport Offenders on the move. Het rapport is het eerste wereldomvattende onderzoek naar seksuele uitbuiting van kinderen in het toerisme en de reiswereld.
De conclusie is onthutsend: Geen regio blijft onaangeraakt. Internet maakt dat meer mensen reizen en dat zelfs de meest desolate plekken binnen handbereik liggen en daarmee ook de kans op seksueel misbruik toeneemt.
Hoofdstad kinderprostitutie
En die kans is in Fortaleza groot. Deze stad aan de noordoostkust van Brazilië verenigt een bizarre verzameling van kenmerken: gewilde toeristische bestemming, de op één na gewelddadigste stad van Brazilië én uitgeroepen tot hoofdstad van de kinderprostitutie.
We zijn in Fortaleza terecht gekomen via Free a Girl, een Nederlandse NGO die zich inzet om meisjes uit gedwongen prostitutie te bevrijden. “Waar in Azië kinderprostituees letterlijk in hokken worden opgesloten, is het in Brazilië vooral de sociale context die kinderen in prostitutie gevangen houdt”, stelt een woordvoerster van Free a girl.
Sloppenwijk Planalto
Lane had ons opgewacht in een smetteloze witte bloes en een zwarte broek. Onopgemaakt met uitzondering van bloedrode lippenstift stond ze op de veranda van een piepklein huisje dat in andere omstandigheden beslist schattig zou zijn geweest.
“Wáár moet je heen?”, had de chauffeur ontzet gegromd toen we het adres in de wijk Planalto Ayrton Senna hadden gegeven. De sloppenwijk ligt zo’n 25 kilometer weg van de befaamde toeristenstranden als Praia de Iracema.
Drugsgeweld
Het was vroeg in de ochtend. “Drugsgeweld komt in de favelas pas in de namiddag op gang, was ons verzekerd. Gelukkig moest Lane naar haar werk, dus moesten we op tijd zijn, wilden we haar spreken. Haar werk was ook de reden dat we bij haar terecht kwamen.
Ze was een van de meisjes die met de hulp van Free a Girl uit de prostitutie was geraakt. Ze had cursussen gevolgd en liep nu stage bij een bank. “Het verdient niet veel maar ik heb voor het eerst van mijn leven het gevoel dat ik iets kan, iets goed doe. Dat helpt.”
Depressies
Een succesnummer dus, waar iedere organisatie graag mee pronkt. Maar Lane heeft voortdurend last van depressies en voelt ze zich soms zo waardeloos dat ze het liefst dood wil.
“Kinderprostitutie is paradoxaal”, stelt Sávio Azevedo Rodrigues die als psycholoog verbonden is aan de Nederlandse NGO. Samen met een team van maatschappelijk werkers doorkruist hij de stad om contact te leggen met kinderen en jonge travestieten. De bedoeling is ze los te weken uit de prostitutie en ze een ander perspectief te bieden.
Liefdadigheid
“Veel daders denken: ‘Die kinderen bieden zichzelf toch vrijwillig aan. Dus wat zeur je nou als we er gebruik van maken?’ Sterker nog, je kunt jezelf wijs maken dat je aan liefdadigheid doet omdat je ze brood op de plank geeft. De realiteit is dat het de levens van die kinderen verwoest.”
Volgens het rapport Offenders on the Move is het aantal toeristen dat naar landen als Brazilië reist sinds 1980 verviervoudigd. Maar het aantal Brazilianen dat in eigen land is gaan reizen, is nog veel groter. Veel daders, stelt het rapport, zijn gelegenheidsdaders.
Gelegenheidsdaders
Mannen die niet reizen met als doel seks met kinderen te hebben, maar geen nee zeggen als de mogelijkheid zich voor doet. En die gelegenheid doet zich in Fortaleza voortdurend voor.
“Ik kom uit Bahia, een zeer arm gebied”, begint Lane. “We kwamen naar Fortaleza in de hoop op werk. We leefden van mijn vaders inkomen als waterverkoper. Op een dag verdween mijn vader. Zomaar, zonder aankondiging, weg. Ik kwam er na jaren achter dat hij in een andere wijk is gaan wonen met een nieuwe vrouw en een nieuwe dochter.
“Houd je bek stomme hoer”
Er was geen geld. Mijn moeder is mijn pleegmoeder. Ze heeft me gered als baby en is al tegen de zestig, analfabeet en zonder werk. Ze betekent alles voor mij. Iedereen weet dat je geld kan verdienen door met mannen mee te gaan. Je ziet het overal om je heen.
Dus besloot ik op mijn dertiende dat er niets anders opzat om me op te laten oppikken door mannen. Brazilianen ja. Europeanen heb ik nooit gezien. Alle meisjes hopen op Europeanen, die zijn tenminste lief voor je. Brazilianen niet. Sommigen waren ronduit gewelddadig. ‘Houd je bek, stomme hoer’”, schreeuwden ze, terwijl ze m’n keel dichtknepen.”
God luisterde niet
Mijn moeder weet nergens van. Ik maakte haar wijs dat ik klusjes deed na school waarmee ik verdiende. We hadden te eten, maar ik hongerde mezelf uit. Voor straf. Iedere dag bad ik tot God dat hij mij zou helpen, dat mijn vader zou terugkeren, maar God luisterde niet.
Ik begon met drugs te experimenteren. De drugs maakte dat ik de mannen kon vergeten, maar als ik uit mijn roes kwam, had ik nog meer mannen nodig om mijn verslaving te betalen.”
Overdosis drugs
Ik denk dat ik dood geëindigd zou zijn als ik de collega’s van Free a Girl niet had ontmoet. Ik zou zijn vermoord door een klant of een overdosis drugs.”
“Kinderprostitutie neemt toe”, weet Sávio. “Zeker bij evenementen. Je zag het bij het WK hier in Fortaleza. Meer kinderen boden zich aan. Ik hou mijn hart vast voor de Olympische Spelen in Rio.” Cijfers over het aantal kinderen dat jaarlijks wordt misbruikt in Brazilië zijn lastig te geven, stelt Free a Girl omdat misbruik van kinderen met zich meebrengt dat het stiekem gebeurt.
Stiekem misbruik
Unicef houdt het op 250.000 per jaar. Maar dat is slechts een deel van de delicten omdat het rapport gebaseerd is op meldingen in de gemeenten en slechts 17 procent van de gemeenten hier gegevens over registreerden.
Sávio rijdt ons samen met maatschappelijk werkster Ivannia Andrade die middag langs jonge meisjes in korte rokjes en strapless topjes die op gepaste afstand van elkaar roerloos voor zich uitkijken. Op de hoek van de straat ligt een meisje op een deken. “Als je haar ID zou vragen is ze 18”, zegt Ivannia over de talloze valse ID’s die in omloop zijn.
Crackverslaafden
High van de crack kan het meisje nauwelijks haar ogen open houden. Op haar hals blauwe plekken. Als de fotografe over haar haar aait, rolt er traan over haar wang. Voor een verlaten gebouw schuilen een paar travestieten voor de regen. Sávio: “Het afvalputje onder de kinderen. Samen met de crackverslaafden. Volkomen weerloos en regelmatig afgetuigd door de politie.”
Internet en mobiele telefonie hebben voor een toename van seksuele exploitatie van kinderen gezorgd, stelt Offenders on the move. “Twintig jaar geleden kon je de kinderen van straat pikken rond het strand van Beira Mar. De wetgeving is stringenter geworden, dus ging het ondergronds.
Georganiseerd netwerk
Wat er nu gebeurt, is dat er een georganiseerd netwerk is van chauffeurs, hotelmanagers en pooiers die voor de klanten kinderen ronselen en ze in het hotel afleveren”, stelt Ivannia. “Wat je hier op straat ziet, is een topje van de ijsberg en alleen de oudere meisjes vanaf een jaar of vijftien.
Volgens Sávio gelden de krachten die kindermisbruik mogelijk maken voor heel Brazilië maar voor Fortaleza in het bijzonder: “Het noordoosten van Brazilië is traditioneel heel arm. Combineer die extreme armoede met corruptie door politie en overheden en drugsgeweld. Voeg daar nog eens ongebreideld machismo aan toe en je hebt de perfecte voedingsbodem voor seksueel misbruik.”
Gezondheidszorg Brazilië
Hij wijst op een oud bilboard langs de weg. “Van een artsensyndicaat dat er op wijst hoeveel borstkankeronderzoek je zou kunnen doen met het geld dat de gemeente investeert in het carnaval. Vervang borstkanker door Zika en carnaval door Olympische Spelen.
We verspillen geld aan zaken die niemand ten goede komt. De gezondheidszorg van Brazilië is zieker dan de zieken. Dat het land over de rug van de bevolking zoveel geld besteedt aan Olympische Spelen, is een doorn in het oog van de mensen hier.”
Condooms
Sávio en Ivannia rijden door Fortaleza als ze geen jongeren ontvangen in hun centrum waar groepsbijeenkomsten worden gehouden voor de jongeren.
Hier en daar stoppen ze voor een gesprek. Soms delen ze slechts condooms uit.
Ze doen wat ze kunnen, maar het blijft een druppel op een gloeiende plaat in een stad waar een derde van de bevolking in de sloppen woont. De problematiek is complex. Zoals in het geval van de hoogzwangere Ramona (20). Ze woont niet ver van het stadion waar in 2014 Oranje voetbalde.
Moeder vermoord
Ze ontvangt ons in een kale kamer liggend op bed. Over twee weken verwacht ze haar tweede kind. Haar dikke buik bolt onder een te kort hemdje uit. Naast haar ligt haar achtjarige broertje Samuel. Boven het bed een foto van haar en een man. “Mijn man. Hij zit voor twaalf jaar vast wegens moord”, zegt ze en lacht alsof het een goede grap is.
Twee maanden geleden is haar moeder vermoord. Een afrekening uit de drugswereld. Haar broertje moest toekijken hoe hun moeder werd afgeschoten. Sindsdien zegt hij geen woord meer. “Gaat hij wel naar school?”, vraagt Sávio. “Nee”, antwoordt ze, de school in de wijk blijkt al een jaar dicht.
Prostitutie en drugshandel
Het standaard verdienmodel in de favela is dat meisjes geld verdienen met prostitutie en jongens met de drugshandel. Vervolgens verdoven de meisjes hun pijn met crack die hun vader, broer of vriendje dealt. Hun vriendje komt in de gevangenis voor moord als hij zijn territorium wil uitbreiden of wordt zelf doodgeschoten. “Ze maken elkaar kapot”, concludeert de fotografe.
Ramona’s andere broer loopt binnen met een baby in z’n armen. Hij is veertien, de moeder dertien. Of Ramona iets te eten heeft? “Niets”, zegt Ramona. “Ik had geen klanten gisteren.” Dan slaat ze haar benen over de rand van het bed. “Ik zal vanavond echt een klant moeten krijgen.”
Voor een paar euro seks
“Wie gaat er nu met een hoogzwangere vrouw mee?, vraag ik verbaasd. “Idioten die voor een paar euro seks willen”, antwoordt Sávio gepikeerd. Hij probeert al langer Ramona daar weg te krijgen, maar de jonge vrouw is te diep ingebed in de wereld van drugshandelaren die elkaar naar het leven staan.
“Onderwijs is de oplossing om de kinderen hier uit te krijgen, zoveel kinderen gaan niet naar school”, zegt Sávio somber als we verder rijden. “We proberen jongeren naar school en opleidingen te praten. Maar dan moeten de scholen wel open zijn.
Gewelddadige sloppenwijken
Zijn woorden komen overeen met die van de vrouw die we een dag eerder bezochten in Moura Brasil, één van de vele gewelddadige sloppenwijken van Fortaleza. Hier zwaaide zuster Rubia de scepter in een opvanghuis voor misbruikte meisjes.
Na onze aankomst had ze kort een telefoontje gepleegd en toen het mobieltje dichtgeklapt. “Het is geregeld. De baas van de wijk vindt het ok. Jullie zijn welkom, maar alleen in de onderste drie straten van de wijk. De rest behoort twee rivaliserende bendes toe, daar kan hij geen garanties voor geven.”
Hotline met drugsbaas
“Je hebt een hótline met een drugsbaas in de gevangenis?”, had ik verbaasd gevraagd. De non had gelachen. “Nee, zover reikt mijn netwerk niet. Maar ik heb wel iemand in zijn netwerk gesproken die voor jullie veiligheid instaat.”
“Ik kom zelf uit een zeer arm gezin”, had ze even later haar inzet voor de meisjes verklaard. “Meisjes uit de favela’s hebben nauwelijks kansen. Moeders zijn niet ouder dan dertien of veertien als ze hun eerste kind krijgen. Vaak werken ze in de prostitutie om het hoofd boven water te houden. Formeel heeft Brazilië een leerplicht tot veertien maar in de favelas zijn velen dan al afgehaakt door het moederschap of omdat hun ouders vinden dat ze geld moeten inbrengen.”
Verwaarlozing en seksueel misbruik
Met het centrum Maria Mãe da Vida gesteund door Free a Girl, zet ze het offensief in tegen verwaarlozing en seksueel misbruik van meisjes en vrouwen. Het centrum biedt zowel gezondheidszorg voor zwangere vrouwen als ook de mogelijkheid om diverse beroepstrainingen te volgen.
Kapster, schilder of administratief medewerkster. Zo staat het in ieder geval op papier, maar de praktijk waarin de non opereert, is weerbarstig. Nog los van de dagelijkse constanten in de favelas als hevige armoede, drugsoorlogen en het daarmee gerelateerde geweld, kampt Brazilië met enorme problemen.
Olympische Spelen
Gigantische tekorten op de begroting, hoge werkloosheid, een gezondheidszorg die failliet is, een Zika-virus dat het land in zijn greep houdt, en een president die op het punt staat te worden afgezet wegens corruptie. En dan nog de Olympische Spelen waar niemand op zit te wachten.
In die situatie moet zuster Rubia dus het tij zien te keren. Zoals in het geval van Mila (25) die verlegen aan tafel aanschuift. Ze was elf toen ze de prostitutie inging. “Ik moest van mijn moeder, mijn broertjes, zusjes en oma onderhouden,” zegt ze terwijl ze nerveus op haar been tikt. Op haar dertiende kreeg ze haar eerste kind. “Van een klant.” Op haar veertiende ontdekte ze dat je met crack de vergetelheid intuimelt en op haar vijftiende was ze moeder van drie kinderen en zwaar verslaafd.
Gehavend lichaam
In ruil voor crack stond ze haar lichaam af aan wie maar wilde. Dat lichaam, nu gehuld in een hemdje en een korte broek, ziet er gehavend uit. Vol littekens van messen en kapotte bierflesjes. Drie jaar geleden kwam ze bij zuster Rubia terecht. Die verwees haar naar de afkick.
Daarna bleef ze naar de nonnen komen voor een praatje, een maaltijd en uiteindelijk volgde ze een kappersopleiding. Voor het eerst heeft ze het gevoel dat ze greep op haar leven krijgt. Dankzij de nonnen.
Rijke blanke man
Het rapport over kinderprostitutie wijst er op dat door het toenemende toerisme ook de seksuele uitbuiting van kinderen overal in de wereld is vergroot. Daders komen uit alle lagen van de bevolking en zijn al lang niet meer de rijke blanke man van elders, maar veel vaker afkomstig uit de regio zelf. En worden zelden gepakt.
Zuster Rubia hoeft dat rapport niet te lezen. Ze hoeft slechts door het smeedijzeren hek te kijken om de praktijk te zien. Daar aan de overkant van de weg waar de Atlantische Oceaan tegen de kust rolt, ligt het luxe Marina Park Hotel.
Dr. Gil
Het hotel dat in 2014 de spelers van Oranje huisvestte én het hotel waarvan de eigenaar Antonio Gil Fernandes Bezerra – in Fortaleza bekend als Dr. Gil – werd opgepakt op verdenking van seksuele uitbuiting van kinderen. Hij werd betrapt in het gezelschap van een twaalf- en een veertienjarig meisje. Veroordeeld werd hij nooit.
Dr. Gil, zo weten ze in de opvang, ontving regelmatig jonge meisjes in zijn hotel. Hoe jonger hoe beter en liefst meerdere tegelijk. Zoals Rafaela nu 21, die op haar 14e met de bejaarde man in aanraking kwam via een vriendin die haar vroeg of ze geld wilde verdienen. Samen met drie andere meisjes werd ze in de weekenden in het hotel ontboden om seks met de eigenaar te hebben.
Mannen vergrepen zich aan haar
Rafaela woont nu met haar dochtertje in de opvang van Maria Mãe da Vida. Op de binnenplaats doet ze haar verhaal. Vader? Onbekend. Moeder? Alcoholiste, prostituee. Samen met haar zus woonde ze in de kamer waar haar moeder ook haar klanten ontving. Hun moeder raakte steeds vaker buiten westen, dus vergrepen de mannen zich aan haar en haar zus. Ze waren zeven en acht jaar oud.
Vanaf haar tiende ging ze de straat op en verdiende ze geld door zich te prostitueren. De mannen? “Uit de wijk.” Later, rond haar twaalfde, zorgde zij voor het gezinsinkomen. Toen kwam Dr. Gil voorbij. Ineens verdiende ze zo’n 100 euro op een avond. Een jaar duurde het en toen werd ze ingeruild voor een jonger exemplaar.
Aanklacht
Ze diende nooit een aanklacht tegen dr. Gil in, ook niet toen een advocaat haar om steun vroeg. “Hij is rijk en ik ben arm”, vat ze haar weigering samen. Ze begrijpt eerlijk gezegd ook niet alle commotie rond de hoteleigenaar. “Hij doet wat iedereen doet, hij betaalt alleen beter.”
Zuster Rubia zwijgt even als ik later de woorden van Rafaela terugkoppel en zegt dan: “Eigenwaarde is iets wat ontbreekt bij de meisjes. Niemand heeft ze ooit mooi of lief gevonden, zonder dat er iets tegenover stond. Het recht er te mogen zijn zonder dat iemand je lichaam of je geest misbruikt is onbekend voor ze. Kinderprostitutie slaat een gat in je ziel.”
Daders seksuele misdrijven
Daders van seksuele misdrijven worden zelden gepakt. Op het vliegveld van Fortaleza krijgen mannen een folder waarin staat dat seks met kinderen een enkeltje gevangenis betekent, in de praktijk worden maar weinig mannen aangehouden.
“De kinderen doen zelden aangifte uit angst of onwetendheid. En dan nog, bij wie moeten ze zich melden?”, vraagt Sávio. De politie vormt een onderdeel van de uitbuiting omdat ze van kinderen op straat beschermingsgeld vragen, zo niet worden ze vermoord.”
Armoede is een factor
“Armoede is een factor bij kinderprostitutie”, had Rubia gezegd. “Maar niet de oorzaak. De oorzaak is gebrek. Gebrek aan liefde. Kinderen waarvan gehouden wordt, redden het wel. Kijk naar Lane, het zijn die talloze anderen waar ik me zorgen over maak.”
Tekst: Anneke de Bundel – Beeld: Nicole Franken
Dit verhaal kwam tot stand op uitnodiging van Free a Girl, een noodhulporganisatie die zich inzet om jonge meisjes uit de gedwongen prostitutie te bevrijden en daders veroordeeld te krijgen.
Meer over Brazilië? Lees ook:
Meer over vrouwen overal ter wereld?
- Het verhaal van Ruth
- Over Mei Mei en mensenhandel
- India’s achilleshiel: de vrouw als hoer
- De meest vrouwonvriendelijke landen
Boeken over Brazilië
- João Ubaldo Ribeiro: Brazilië, Brazilië
- August Willemsen: Braziliaanse brieven
Schokkend. 🙁
Elk kind, elk meisje heeft het recht op te groeien in een veilige omgeving en moet beschermd worden tegen geweld, uitbuiting en mishandeling. Er is geen excuus voor kinderprostitutie. Nu niet. Nooit niet. Ook wij vinden de harde realiteit meer dan schokkend Yvonne..