Een bezoek aan Kaapstads zwarte township Langa leidt langs angstige Somaliërs en hostels vol bierdrinkende Xhosa’s. En ik doe een hele bijzondere ontdekking. Maar dat is nadat ik me als vegetariër door kilo’s vlees heb geworsteld. “Want hoe kun je nou niet van een braai houden?”, vragen de inwoners me verbijsterd. “Zelfs niet van kip? Pfff Mlungu’s blijven vreemde wezens!”
Township Langa
Voorbij de overdekte binnenplaats staan slagers met witte mutsen vlees te snijden. Eten in een braairestaurant vergt organisatie. Eerst moet je in de rij om je vlees bij de witmutsen uit te kiezen, dan moet je aan de overkant in de rij om te betalen. Dan terug naar de slagers om gewapend met je betaalbewijs je bestelling op te halen.
En dan opnieuw in de rij met je bak vlees om het door de koks te laten klaarmaken. Tot slot, voorzien van weer een ander bonnetje, wacht je af tot het klaar is.
LFC en pap
Voor een vegetariër is een braairestaurant niet de meest voor de hand liggende optie, maar de keuzes in township Langa zijn enigszins beperkt: een braai of LFC (Langa Fried Chicken). “Eet je zelfs geen kip?”, had Sora ongelovig gevraagd. Een kip, volgens zijn redenering, eet vegetarisch, ergo: kip is vegetarisch. Het enige waar geen dier aan te pas was gekomen was de Zuid-Afrikaanse pap. Dus kreeg ik die.
Pap is een witte maishap die in Italië polenta wordt genoemd. Met een plastic vork had ik er stukken van geprikt totdat Sora zei dat je bij een braai met je handen at. Omdat als ik als blanke in een zwarte township niet uit de toon wilde vallen, at ik nu brokstukken pap met mijn handen.
De Kaap en pinguïns
Sora vertelde over zijn droom: een opleiding tot gids volgen. Tussen de droom en de daad stond 500 euro in de weg. Een gigantisch bedrag voor iemand wiens inkomsten rond de 30 euro per maand ligt. De opleiding van zes maanden zou hem de township uitvoeren en de wereld voor hem ontsluiten.
Met zijn gidsdiploma zou hij overal kunnen gidsen. “De Kaap en de pinguïns”, antwoordde hij dromerig op mijn vraag wat hij wilde zien. “En misschien wel Port Elizabeth.” Tot die tijd was Sora weliswaar een steengoede maar een informele gids in dienst van Camissa. Een organisatie die belangstellenden door de townships leidt en de verdiensten in projecten voor bewoners laat vloeien.
Ecologisch project
Ik had gekozen voor het ecologische project. Ik zou met de trein naar Langa gaan, net als alle bewoners die werk buiten de township hebben en voor wie de trein de goedkoopste optie is. Daar zou ik naar de moestuin gaan en met bewoners spreken. Maar de storm had roet in het eten en de leidingen gegooid dus was ik opgehaald met een busje met witleren bekleding en een serieuze man die Gladstone heette.
Anders dan zijn naam suggereerde leek de man helemaal niet zo glad. Het was duidelijk dat ik als ‘witmens’ nog wat achterstallige schuldbetuiging had te doen. Sora daarentegen liep over van vrolijkheid. Geboren en getogen in township Langa. Hij had me opgewacht op de hoofdweg en me door de township gevoerd. Langs stenen huizen met pay-as-you-go-meters. “Als je water of elektra wil, moet je eerst een tegoed kopen net als bij een mobiele telefoon”, had hij uitgelegd.
Xenofobe uitbarstingen
Langs smerige hostals met kamertjes die door meerdere bierdrinkende families werden bewoond. Langs levensmiddelenkiosken waar Somalische koopmannen zich achter een getraliede opening verschansten. Sinds de xenofobe uitbarstingen in de townships in 2008, waarbij talloze immigranten en vluchtelingen omkwamen, zijn de winkels van de Somaliërs vrijwillige gevangenisjes.
“Are we good”, vroeg Sora iedere keer als hij een vraag beantwoord had of een verzoek van mij had ingewilligd. “We’re good”, antwoordde ik dan naar waarheid. Verder langs de umqomboti-brouwers, het lokale bier dat door de vrouwen in rokerige hutjes werd gebrouwen. Ik was er naar binnen gegaan, maar de rook was wurgend. Voorts langs de igwinya-verkopers. Gezette vrouwen die vanuit een hutje spekkoek verkopen.
Xhosa township
Langa is een Xhosa township met zo’n 80.000 inwoners. De Xhosa komen oorspronkelijk uit de Oost-Kaap en zijn uit Transkei en Ciskei naar Kaapstad gekomen. De beroemdste Xhosa is Nelson Mandela.
De woonwijk bestaat zowel uit golfplaten hutten als uit stenen huizen. Het is een van de oudste townships. Wie Kaapstad vanuit het zuiden over de N2 benadert, rijdt langs tientallen kilometers Cape Flats. Een zanderige vlakte waar gedurende de apartheidsperiode van 1948 tot 1994 de zwarte en gekleurde bevolking van Kaapstad naar verbannen werd.
Cape flats
De townships zijn op hun beurt ook gegroepeerd naar kleur en afkomst: Kayelitsha is de grootste en bewoond door kleurlingen. Dan volgt Crossroads met zijn zwarte gemeenschap, Nyanga is eveneens zwart, Gugulethu telt weer een Xhosagemeenschap, Rylands heeft vooral Indiërs, en Athlone heeft van alles wat. Ik bevond me in Langa aan de overkant van de N2.
“Ik ben bevoorrecht”, zegt Sora, omdat ik in de kamer woon, waar Mandela heeft gewoond.” “Jij wat?”, vraag ik verbouwereerd. Voor velen buiten Afrika is Mandela nog altijd een held, maar niet iedereen in Zuid-Afrika heeft hem op een voetstuk staan. Veel zwarten hebben moeite met de verzoende houding die de voormalig president naar blanken aannam.
Nelson Mandela
“En daar kom je nu mee?”, zeg ik, terwijl ik me afvraag waarom Sora dat niet als onderdeel van de tour heeft gebracht. Omdat Sora kennelijk niet doorheeft hoe bijzonder dat voor ons is, realiseer ik me als hij verbaasd reageert op de vraag of ik de kamer mag zien. “Zien?”, herhaalt hij.
Even denk ik dat ik iets onbeleefds heb gevraagd maar dan schudt hij zijn hoofd. “Tuurlijk, ik vraag Camissa of ze het goed vinden. Blijkbaar gaat Camissa akkoord want even later rijdt Gladstone ons naar een flatgebouw met de weinig romantische naam: Block 4C.
Molweni
Een aantal jongens bij de entree begroet ons vrolijk als we braaf “molweni ningani”, zeggen. Volgens Sora betekent het “Hallo hoe gaat het”? Maar als ik er later Google translate op na sla krijg ik de tekst: Heeft u nog een dochter over?
Soras kamer is op de eerste verdieping van het naargeestige gebouw. Lange donkere gangen met rijen ijzeren deuren doen eerder aan een gevangencomplex denken dan aan een wooncomplex voor families. Bij een open galerij houdt hij halt. “Vanaf dit balkon sprak Mandela de mensen toe in Langa”, zegt hij.
Verkrachting en moord
Het jaartal is hem ontschoten. Ik kijk op een gele galerijflat uit en wat Coca-Cola kiosken. Beneden protesteren mensen met vlaggen en zingen strijdliederen. Aanleiding is de zoveelste verkrachting en moord op een jong meisje. “Mannen denken dat ze van hun aids afkomen door jonge meisjes te verkrachten”, zegt Gladstone later. “De man is gepakt.”
“De familie van het meisje heeft hem om borgtocht vrij gekregen. Hij is kort daarop vermoord. Vermoedelijk door de familie.” Gladstone haalt zijn schouders op. Moordenaars vrijkopen om vervolgens om te brengen is een beproefde methode in een land waar justitie ernstig te kort schiet en politie nog geen 10 procent van de verkrachters, laat staan, de moordenaars bestraft.
Toespraak in Langa
Omdat Sora het jaartal niet weet, heb ik geen idee waarom Mandela die dag de mensen in Langa heeft toegesproken. Het enige dat ik vind is een speech die hij op 14 februari 1999 heeft gehouden. In de kamer waar Mandela heeft vertoeft, zit Soras schoonzus op bed, terwijl haar dochter op het andere bed slaapt.
Het is een standaard cel met bedden en wat kookgerei. Niets verraadt dat hier ooit Madina heeft vertoeft. Als we later weer buiten Block 4C staan, zeg ik tegen Sora: “Zoek uit wat je weet van zijn verblijf hier en je zit op goud. Je kunt het ten gelde maken en er je opleiding mee financieren.”
Sora knikt, niet helemaal overtuigd. Terwijl hij naar de demonstrerende mensen kijkt zegt hij: “Mandela was voor meer openheid over Aids. Hij was mijn held.” Ik volg zijn blik. “De mijne ook”, zeg ik dan. “De mijne ook.”
Tekst: Anneke de Bundel – Beeld: Nicole Franken, Shutterstock
Kaapstad praktisch:
- Camissa tours door de township
Meer Zuid-Afrika? Lees ook:
Voor deze reis las ik:
- Help ik ben blank geworden, Bram Vermeulen
- Land van de Regenboog, Erik van Ees
- Een man van goede hoop Jonny Steinberg
