Kunstroof

In museum Hamburger Bahnhof in ‪Berlijn‬ staat een rolstoel van het soort dat je in instellingen ziet. Waarmee vermoeide familieleden van verminkte oorlogsslachtoffers in versleten badjassen door sombere ziekenhuisgangen sjokken. Het is een kopie van de rolstoel waarmee de grootste kunstroof van Duitsland werd gepleegd. Toen de Duitse Mona Lisa werd ontvreemd het land zielloos achterliet.

Berlijn – Ze passeren me op de tweede verdieping van Berlijn Hauptbahnhof. Het beeld is vreemd en het duurt even voordat ik begrijp wat ik zie. Hij zit in een rolstoel en heeft geen benen. Zij loopt er naast en heeft geen armen.

Kunstroof per rolstoel

Haar slappe lege mouwen zijn bij de pols om het handvat van een rolkoffer geknoopt. Aan iedere pols één. Dat moet hij hebben gedaan voor ze vertrokken. “Kom”, moet hij hebben gezegd, “dan knoop ik je vast.”

Aarzelend, zoekend naar openingen in de massa, loopt zij naast de beenloze man die zijn kapotte vingers over de rubberen wielen verplaatst. De bontgekleurde koffers dansen hortend en stotend achter haar aan. Twee gehavende lichamen die samen één zijn.

Hamburger Bahnhof

Even later dwaal ik door Hamburger Bahnhof, een voormalige station, dat nu een wat verwaarloosd museum voor moderne kunst is. In de hal waar eens de treinen uit Berlijn naar Hamburg vertrokken, staat een witte rolstoel verloren in de ruimte.

Het is een oude rolstoel van het soort dat je in instellingen ziet. Waarmee vermoeide familieleden van verminkte oorlogsslachtoffers in versleten badjassen door sombere ziekenhuisgangen sjokken. Het soort rolstoel dat ongeschikt is voor iemand die de regie over zijn mobiliteit wil behouden.

Deze rolstoel is niets van dat alles. Deze rolstoel met zijn kleine wielen en hoge frame speelde in 1989 de hoofdrol in een spectaculaire kunstroof.

Poor Poet Carl Spitzberg

De diefstal betrof het schilderij de Poor Poet van Carl Spitzberg. Dit kleine biedermeierschilderijtje van nauwelijks 40 x 50 centimer van een man die ziek op bed ligt en desondanks blijft schrijven, is Duitslands Mona Lisa. In de drukke hal van het museum werd een rolstoel binnengereden.

Niemand die er op lette. Pas toen de man zich uit zijn rolstoel verhief, trok hij aandacht maar het was al te laat. Hij trok het schilderijtje van de muur, ramde twee suppoosten omver en ging er vandoor. De Berlijnse kunstroof per rolstoel is een feit. Het schilderij is nog altijd spoorloos.

Buiten, voor het museum zit een vrouw in een rolstoel verloren op een grasstrook en kijkt naar het voortrazende verkeer. Een gemuilkorfde hond zit naast haar en kijkt met haar mee.

Ergens, voorbij de glazen koepel van het rijksdaggebouw, moet iets zijn dat hun aandacht vasthoudt. Ik kijk met ze mee maar zie niets.

Marina Abramovic

Het was overigens niet de eerste keer dat het schilderijtje op spectaculaire wijze verdween. Dertien jaar eerder was het de kunstenaar Ulay die het werk als onderdeel van een kunstperformance samen met Marina Abramovic een paar uur ontvreemdde. Ze filmden de diefstal. Duitsland was woest.

Hij had het symbool van de Duitse ziel gestolen, luidde de aanklacht. Een dubieuze aandacht omdat het werk niet alleen Duitslands lieveling was maar ook door Hitler werd geadoreerd. Ulay hing het schilderij op aan de kale muur in het huis van een Turkse gastarbeider.

Immigranten

Toen belde hij de politie. Het was zijn manier om aandacht te vragen voor de moeilijke omstandigheden waarin immigranten zich bevonden.

In de metro naar de Friedrichstrasse rijdt een man in rolstoel door het gangpad. De man is boos. Boos op de wereld waarvan hij maar weinig lijkt mee te krijgen. Zijn vuile slaapzak, die over hem heen ligt, glijdt herhaaldelijk tussen de wielen en doet zijn voortgang stokken.

Armoede

Met een vuile hand klauwt hij door het luchtledige. Hij lijkt op de dichter van het gestolen schilderij. “Geld”, gromt hij. Armoede stinkt. De stank die hij verspreidt blijft, nadat hij door de uitgang is opgeslokt, als een ranzige deken over het gangpad hangen.

Die mensen zonder ledematen? Misschien waren ze op de terugweg van een kunstroof. Rijden ze nu in een Berlijnse metro met een rolkoffer gevuld met Duitslands ziel. Die ze dan op hun muur spijkeren ergens in Hellersdorf of Wedding. Hij zou spijkeren terwijl zij, haar lege mouwen nutteloos langs haar zij, de plaats aangaf.

Tekst: Anneke de Bundel – Beeld: Shutterstock