“Bent u ook eenzaam?”, vraagt de lange man en kijkt me over de picknicktafel afwachtend aan. Zijn eenzaam, uitgesproken als eun-sahm, klinkt geaffecteerd en contrasteert met zijn scheef hangende muts en de vettige brillenglazen. Aan de rechterkant van zijn mond ontbreken alle tanden.

Onwillekeurig moet ik aan Amerika denken waar de staat van je gebit je sociale klasse verraadt. Kennelijk is het in Nederland niet anders. Ik zwijg even en schud dan langzaam van nee, terwijl ik de neiging onderdruk er sorry aan toe te voegen. Je niet eenzaam voelen aan een tafel vol mensen die dat overduidelijk wel zijn, voelt als verraad.

De Bie, zal Astrid de man later noemen. Niet omdat hij zo heet, maar omdat hij lijkt op Wim de Bie in slechte tijden. Wekelijks komt de eenzame man hier aan de picknicktafel in de Arnhemse wijk Het Broek koffiedrinken. Het Broek is een Vogelaarswijk.

De Blauwe Tomaat

Ik huiver in mijn winterjas en kijk hoe de wind lege blikjes over de straat laat rollen. Alleen de krokussen steken moedig hun nek boven een veld vol hondendrollen uit. Het is koud en met moeite 6 graden. Niet bepaald weer om buiten te zitten en toch is dat precies wat we doen: buiten zitten met een kop koffie. Initiatiefnemer Loes van der Meulen, meneer de Bie, Mick van de gemeente, de mevrouw met de twee honden die ze nepteckels noemt, Astrid, Gijs met de muts en ik. 

De tafel hoort bij de Blauwe Tomaat, een SRV-wagen die vier keer in de week de armere wijken van Arnhem aandoet met een betaalbaar assortiment groente en fruit. Op woensdag is dat Het Broek, waar de wagen vlakbij de Hugo de Grootbasisschool parkeert. “Een op de 9 kinderen komt met honger naar school” vertelt Loes van der Meulen. “In deze wijken” en ze knikt even in de richting van de school, “is dat getal vermoedelijk nog hoger. Hier tref je tegelijkertijd veel kinderen met obesitas aan. Gezond eten is een luxe.”

Aan tafel heeft Mick net verteld dat hij namens de gemeente Arnhem onderzoek naar eenzaamheid doet. “Dan moet u mij spreken”, zegt de Bie. “Ik ben zeer deskundig op dat gebied.” “Wie niet”, mompelt de vrouw met de nepteckels. 

Immerloo

Het gesprek gaat over de wijk Immerloo, aan de overkant van de rivier, volgens Mick de armste wijk van Nederland. ‘Verbaast me niks’, zegt buurtbewoner Gijs en trekt z’n muts wat verder over zijn oren. “Als je ziet wat daar woont: drugsverslaafden, uitgeprocedeerde asielzoekers. Als je daar terecht komt, kom je er van je levensdagen niet meer vandaan.” Even is het stil aan tafel, dan grijpt De Bie de thermos en schenkt alle mokken morsend vol.

Wie denk dat de tafel een of ander sociaal project is, heeft het mis. Het is gewoon de koffietafel van de Blauwe Tomaat. Al zal Van der Meulen de eerste zijn om te beamen dat de tafel duidelijk laat zien dat armoede een veelkoppig monster is. Wie geen geld heeft, belandt eerder in een sociaal isolement, eet ongezonder, voelt zich vaker ziek en ongelukkig.”

Ze is geen sociaal werkster maar sociaal onderneemster, al is het verschil niet altijd even duidelijk voor de buitenwereld. Ze is inmiddels wel wat gewend, maar nog altijd zijn er momenten dat ze diep wordt geraakt door de mensen die naar de bus komen. Zoals die oude vrouw met Alzheimer. “Ik zie haar nog zitten. Ze was er zo van overtuigd dat haar dochter haar zo komen ophalen. Daar zat ze dan urenlang. Er kwam helemaal niemand.

Voedselverspilling

Aanvankelijk wilde ik iets ondernemen tegen voedselverspilling”, begint ze haar verhaal, dat ze af en toe even onderbreekt om een klant te begroeten, de vrijwilliger prijzen in te fluisteren of iemand van koffie te voorzien.

“Ik heb jaren in Afrika gewerkt en toen ik terugkwam naar Nederland, was een ding van meet af aan duidelijk: een baan in Nederland moest in ieder geval ook een sociale component bevatten. Een supermarkt bedacht ik toen. Vol overtollig eten dat naar mensen zou gaan die met moeite de eindjes aan elkaar knopen. 

Maar vrienden zeiden: ‘je moet het ludieker maken’ en zo kwam ik op het idee van een ouderwetse SRV-wagen. Voordeel daarvan is dat we nu op verschillende plekken in Arnhem kunnen staan, inclusief bij een Blijf van mijn Lijfhuis. Het uitgangspunt van de wagen is dat de prijzen laag zijn.”

Betaalbaar groente en fruit

De bedoeling was dat het voedsel van de supermarkten en de boeren zou komen. Alles wat over was of te lelijk voor de gewone winkel, zou zijn weg naar de Blauwe Tomaat vinden, maar in de praktijk bleken die idealen lastig te verwezenlijken. Dus haalt ze het eten nu van de groothandel: te kleine tomaten, te grote aardappels, te gele bloemkolen. 

“Allemaal niks mis mee, behalve dat ze niet de wenste kleur of maat hebben en dus niet in de supermarkt terechtkomen. ‘Groente en fruit zijn onbetaalbaar voor mensen met een klein inkomen. Hier bieden we afgekeurde groente en fruit tegen een betaalbare prijs aan.” 

Ik werp een blik op de prijzen: zes mandarijntjes of een kilo appels en peren voor een euro. Een halve kilo pastinaak kost €1,25, een kilo aardappels € 0,75 en een paprika, een courgette en een aubergine zijn samen twee euro.

Uitje van de week

“Eigenlijk is het sociale aspect van deze bus veel groter geworden dan ik van tevoren bedacht had”, zegt Van der Meulen als ze weer even is gaan zitten. “Daar ben ik best wel trots op. Ondanks de kou komen mensen even een praatje doen of koffiedrinken.” Zoals de oudere vrouw die even stopt om uit te leggen dat ze al een poos niet is geweest omdat ze een staaroperatie had. “Voor sommigen is dit het enige uitje van de week.

 Er komen op een dag zo’n 40 a 50 mensen langs”, zegt Loes. “Sommige mensen fietsen eerst weken rond voor ze durven aan te schuiven voor een kop koffie. Neem de Bie. Die heeft wel 6 weken om de wagen gecirkeld. Sommigen komen gewoon niet over de drempel van hun huis.”

Een junk loopt luid vloekend langs en wenst iedereen de kankertering. “Jij ook een fijne dag schat”, lacht de vrouw met de neppoedels, terwijl ze haar boodschappen verzamelt. 

Praatje bij de bakker

“De bus is een beetje als vroeger”, zegt vrijwilliger Astrid die even voor de gezelligheid langskomt maar het op sommige dagen van Loes overneemt. “Het biedt het praatje bij de bakker. Mensen hebben het nodig even gezien en gehoord te worden.”

De Blauwe Tomaat is ook een project voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Hier werken ze als chauffeur of als verkoper. Aan het eind van een 2,5 uur durende shift mogen ze voor drie euro aan groente en fruit meenemen. Dat zijn bij de Blauwe Tomaat al snel twee tassen vol. 

Aan de tafel worden ondertussen recepten uitgewisseld. Want hoe maak je eigenlijk pastinaak klaar? Volgens de Bie moet je hem grillen, al geeft hij even later toe dat hij nooit kookt. “Welnee, het moet net als wortel in de hutspot”, zegt een vrouw die is aangeschoven. “Als u dat zegt”, antwoordt de Bie.

“U ziet er vandaag overigens heel mooi uit”, complimenteert hij de vrouw. “Ach flikker toch op!” antwoordt ze. Maar de eenzame man laat zich niet uit het veld slaan. “Kom je een keer naar mijn schilderijen kijken? Als je op bezoek komt, heb ik tenminste een reden mijn huis eens schoon te maken.”

Tekst en Beeld: Anneke de Bundel