Het nieuws kwam per mail van de uitgever. Het was een mail waar ik niet op was bedacht en die me aangreep. Niet omdat ons boek Eiland blues was ingezonden voor de Bob den Uyl prijs, maar omdat de prijs voor mij een bijzondere betekenis heeft.
Allereerst de mail: “Op onze redactie ontvingen wij jullie inzending voor de VPRO Bob den Uyl Prijs. Het spijt me te moeten melden dat de prijs in 2020 niet zal worden uitgereikt. Het programma VPRO Boeken verdwijnt met ingang van 1 januari en daarmee hebben wij geen podium en geen financiering meer voor de prijs.”
Ik ben een groot fan van Bob den Uyl. Regelmatig herlees ik zijn verhalen die uniek zijn in hun mistroostigheid, de humor waarmee die mistroostigheid wordt neergezet en altijd weer het besef dat je niet ver hoeft te reizen voor een goed reisverhaal.
Bob den Uylprijs
En dan de prijs. Jaarlijks verscheen in april de shortlist van de vijf beste reisboeken die genomineerd waren en waarvan in mei de winnaar bekend werd gemaakt. Sommige schrijvers waren bekend, maar vaak ging het om journalisten of schrijvers waarvan ik nog nooit gehoord had. Ik kocht altijd alle vijf de genomineerde boeken en bracht menige meivakantie op verschillende plekken van de wereld door.
Het waren boeken die ik niet had willen missen. Verhalen ingebed in een ongebruikelijk reis naar de bron van de Nijl, of langs de muur van Trump of verbonden aan een bestemming als Kaboel, Auschwitz of de IJssel die door het verhaal een nieuwe betekenis kregen.
En altijd waren de boeken prachtig en inspirerend. Al 16 jaar lang. En daar is helaas nu een einde aangekomen. Net als aan wederom een boekenprogramma.
Eerbetoon
Overigens, kreeg dit stuk nog een staartje. Het kwam onder de aandacht van het literaire blog Tzum. Werd vervolgens gelezen door voormalig winnaar Auke Hulst die met een aantal andere voormalige winnaars een pleidooi voor herstel van de prijs in NRC hield.
Als eerbetoon aan de prijs heb ik voorlopig hier mijn favorieten van de afgelopen jaren neergezet. Boeken die meedongen, die genomineerd werden of die wonnen. Maar ook boeken die het verdienden om dit jaar genomineerd te worden. De lijst is verre van compleet overigens.
De reisboeken die me raken gaan altijd over reizen, maar eigenlijk ook helemaal niet. Want een goed reisverhaal is een excuus voor zoveel meer: Er wordt een ideaal nagejaagd, een verloren liefde nagereisd en het het einddoel pakt meestal onverwacht anders uit. Afijn, lees zelf maar.
1. Laura H
Laura H. Thomas Rueb – Raqqa, het kalifaat is het doel van een jong Nederlands meisje uit Sweet Lake City oftewel Zoetermeer. Maar niets is wat het had moeten zijn: niet het kalifaat waar ze voortdurend van plek naar plek moet verkassen, niet de hete kriebelende boerka’s en de zwarte handschoenen en niet de gewelddadige echtgenoot die ondanks eerdere bezweringen ook in het kalifaat zijn handen niet thuishoudt.
Laura’s vlucht uit het kalifaat en haar aankomst met twee kleine kinderen in Koerdistan ging destijds de wereld over. NRC-journalist Thomas Rueb besloot haar verhaal op te tekenen. Van haar bekering tot de islam tot aan haar opsluiting in de zwaarbeveiligde gevangenis van Vught. Zijn verhaal kreeg navolging met de podcast van AudioCollectief Schik en het theaterstuk dat Toneelgroep Oostpol naar aanleiding van het boek in 2020 brengt.
Ik vind dit een van de indrukwekkendste boeken die ik het afgelopen jaar gelezen heb. Het verhaal van een jonge tiener die naar liefde en aandacht smacht en dan in IS-gebied terecht kom. Rueb vertelt zonder opsmuk en maakt toch van Laura H. een indrukwekkend verhaal. Een boek dat wat mij betreft een grote kans had gemaakt te winnen als de prijs dit jaar nog zou zijn uitgereikt.
2. Flessenpost uit Reykjavik
Flessenpost uit Reykjavik, Laura Broekhuysen – Van eigen bodem, nou ja van oorspring dan want inmiddels woont ze op IJsland. Haar vorige boek, ook een aanrader, Winter-ijsland, werd me ooit door iemand aanbevolen en ik werd geraakt door haar poëtische teksten. Haar eerste boek kwam al eens op de shortlist en dit boek zou dat zeker ook hebben gedaan. Broekhuysen schrijft zo zintuigelijk. Ze is violiste en haar boeken zijn een muzikaal taalgenot.
Het zijn korte verhalen, beschouwingen over haar leven als immigrant in IJsland. Haar onderwerpen worden gevormd door vliegers, huizen of taalverbuigingen en dat in het prachtigste Nederlands. Ik vond het een eer dat ze met een aanbeveling op de achterflap van mijn boek Eiland blues prijkt.
3. Wat volgt op een vergissing
Wat volgt op een vergissing, Paulien Bakker – Bakker ontmoette tijdens haar reportages in Irak een familie waar ze mee bevriend raakte. Iedere keer als ze naar Irak afreist verblijft ze bij hen. Ook nadat de moeder overlijdt en de vader hertrouwt. Als de puberzoon met wie ze een goede band heeft, met IS flirt, is ze verbijsterd.
In haar zoektocht naar wat het is dat deze jongen, die liefdevol in een belezen gezin is opgegroeid, naar het kalifaat doet afreizen, vertelt ze een ontroerend familieverhaal. Het is tevens een mooi inkijkje in de Iraakse cultuur en wijze van denken die regelmatig haaks op die van het westen staat. Eveneens een kanshebber voor de shortlist.
4. Motel songs
Motel songs, Auke Hulst – Motel Songs won in 2018 de Bob den Uylprijs voor het beste Nederlandse reisboek. In het boek reist Auke Hulst door Amerika nadat zijn relatie is uitgegaan. Hij gaat op zoek naar een aantal muzieklegenden en de plek waar ze zijn overleden. Maar dat is slechts een excuus voor een doel want bovenal is het een boek over zijn overleden vader. De zoektocht levert ongelofelijk veel mooie zinnen en gedachten op. Ik vond Auke Hulst in dit boek de Bruce Springsteen van de literatuur. Indrukwekkend, rauw en prachtig.
5. Aantekeningen over het verplaatsen van obelisken
Aantekeningen over het verplaatsen van obelisken, Arjen van Veelen – In datzelfde jaar dat Hulst won, werd ook Van Veelen genomineerd. De journalist van de Correspondent schreef een boek over studiegenoot en Vlaamse vriend, de dichter Thomas Blondeau die jong overleed. Het is een ode aan zowel de vriendschap tussen twee jonge mannen, maar gaat ook over de eenzaamheid in de Amerikaanse stad St. Louis en vindt zijn ontknoping in Alexandrië. Heel kwetsbaar geschreven over nostalgie en levensdrift. Wat blijft er van iemand over als iemand er niet meer is? Het boek raakte me diep.
6. Langs de muur van Trump
Langs de muur de muur van Trump, Edwin Timmer – Dit boek werd in 2019 shortlisted en was voor mij een ontdekking. Ik kende de journalist van ondermeer de Telegraaf niet en had nooit van het boek gehoord. Timmer gaat de grens tussen Mexico en de Verenigde Staten af. Daar waar de muur al is of nog moet komen.
Hij praat met vertegenwoordigers van indianenstammen die door de muur hun grondgebied gespleten zien worden en hun heiligdommen ontheiligd. Hij praat met illegalen in de VS die steeds meer worden opgejaagd, maar schroomt ook niet er op te wijzen dat het immigratiebeleid onder Clinton veel stringenter was dan dat onder Trump.
Wanhopige vluchtelingen uit Honduras die de onbarmhartige woestijn wisten te overleven. organisaties en kerken die illegalen helpen. Boeren die drinkwater voor illegalen aanleggen en de allesvernietigende macht van de drugskartels. Het komt aan bod allemaal aan bod. Je wordt er niet vrolijk van, maar ik besefte ook dat er nog altijd veel mensen zijn die belangeloos anderen helpen.
7. Mijn Poolse huis
Mijn Poolse huis, Dore van Duivenbode – Winnaar van afgelopen jaar. Eerlijk gezegd sprak het onderwerp Auschwitz me helmaal niet aan. Pff weer die Tweede Oorlog. Maar ik vergiste me. En behoorlijk ook. Ik vond het een prachtig boek.
Het verhaal gaat over de schrijfster die het familiehuis in Auschwitz komt afsluiten na het overlijden van haar Poolse moeder. Ze blikt terug op de vakanties met de bus naar Polen die ze met haar moeder en haar broertje ondernam in de zomer. Hun verblijf bij de grootouders, de onderlinge strijd van haar vrijgevochten moeder en haar traditionele oma.
Gaandeweg gaat de schrijfster zich ook verdiepen in de omwonenden. Hoe is het om in Auschwitz op te groeien? Altijd weer die oorlog grommen de familieleden en de buren. Er is weinig in Auschwitz en de werkloosheid is hoog. De inwoners willen verder, maakt haar nichtje haar duidelijk maar dat is niet gemakkelijk met een concentratiekamp voor de deur.
8. Grillroom Jeruzalem
Grillroom Jeruzalem, P.F. Thomese – Ik denk dat ik dit boek wel 10 keer heb gelezen. Voor ik ooit een voet in Israel had gezet, tijdens mijn reportages naar Israel en daarna opnieuw. Winnaar van de Bob den Uylprijs 2012.
Het boek is alles wat een reisboek voor mij moet zijn: de schroom van de schrijver om er heen te gaan en dan nog met dat gezelschap. Zijn afkeer van de tv-ploegen die emoties willen zien en tegelijkertijd blijft hij het land met al zijn tegenstrijdigheden feilloos beschrijven en dat met zoveel humor, dat dat alleen al een prijs waard is.
9. Het been in de IJssel
Het been in de IJssel, Joris van Casteren – Dat de mooiste verhalen zich niet ver hoeven af te spelen, bewijst Joris van Casteren al jaren. Zowel met zijn prachtige boek Lelystad als ook met dit bijzondere verhaal naar een zoektocht naar de afkomst van een been dat in de IJssel drijft.
Niet alleen gaat hij op zoek naar de persoon en zijn verhaal maar ook stelt hij vragen als: wat doet een gemeente met een been? Geldt de begrafenis van een been als dat van een heel mens? En wanneer ben je een heel ( dood) mens en waar houdt het op? Het verhaal heeft een verrassende ontknoping.
10. Het complot van België
Het complot van België, Chris de Stoop
Chris de Stoop is onderzoeksjournalist in België en schrijft onwaarschijnlijk goede verhalen over grote gebeurtenissen zoals de genocide in Rwanda die hij vervolgens met zijn eigen leven of dat van zijn familie verbindt.
In dit boek wordt hij benaderd door een jonge vrouw die de Belgische staat van een complot beticht in Rwanda. De Stoop gaat op onderzoek uit en weet vervolgens de gruwelijke gebeurtenissen van zijn oom in een psychiatrische inrichting te verbinden met de gruwelijkheden in Rwanda.
Tekst: Anneke de Bundel – Beeld: Raychan | Slider Brunel Johnson
