‘Een prachtig melancholisch boek over vergeten landschappen, schitterende reisreportages’, meldde recensent Ivar Bos in zijn vier sterren-recensie van het boek Over elfjes en kogelgaten van journaliste Anneke de Bundel en fotografe Nicole Franken. Een uitstekende gelegenheid om de makers van het boek, dat een voorwoord van Jimmy Nelson mag dragen, te vragen naar hun keuzes, hun ervaringen en hun motivaties.
Anneke: ‘We laten ons een beetje leiden door het toeval en onze voorkeuren. We zijn meerdere keren naar Spanje gereisd maar soms gaan verhalen een eigen leven leiden. Zo maakten we een verhaal over Cádiz en dat eindigde in een flamenco roadtrip. Een andere keer gingen we op pad met Spaanse vrouwen die per bus op zoek naar een man gingen. Stuk voor stuk bijzondere verhalen maar ze pasten niet in een boek over desolate plekken waarin mens en natuur het maar met elkaar moeten zien te rooien. In Noorwegen kwamen we terecht omdat we een reis naar Hallingdal wonnen. Wij ontdekten per toeval dat daar een jonge huskymenner woonde die het afgelopen jaar met haar honden de marathon had gewonnen. We zochten haar op en gingen met haar trainen. Een waanzinnige ervaring om met de honden op pad te gaan in die verlaten wereld. Een wereld die vacuüm getrokken leek en slechts bestond uit wit op wit.’
Grijstinten komen zeer veel voor in de foto’s, Nicole, kun je uitleggen wat je daarmee hebt willen overbrengen op de kijker/lezer?
Nicole: ‘Hmm, praten over fotografie is niet echt mijn ding maar ik probeer je mijn gevoel over te brengen. Bij het thema desolaat, mensen en ruige natuur denk ik in tinten. In mijn hoofd krijgt een gebied als het ware een kleur. Zo was IJsland voor mijn gevoel heel blauw en Irak heel bruin-grijs. Dat gevoel probeer ik op mijn beelden terug te voeren. Tegelijkertijd word je in mijn fotografie niet afgeleid door kleur, maar heb je alle ruimte om te zien en contact te maken met wat er binnen het beeld plaatsvindt.’
Wat ik als lezer voelde bij de teksten en de foto’s was heimwee, vergane glorie en hier en daar eenzaamheid. Wat trekt jullie daar zo in aan?
Anneke: ‘Wij zijn op zich best vrolijk van aard hoor. We denken alleen wel dat mensen worden gevormd door de omgeving waarin ze worden geboren en de kansen die ze worden geboden. Wat ons fascineert is: Hoe ga je om met tegenslag? Hoe ver ga je om geluk na te jagen? Vertaald naar onze verhalen, hoe pak je in Bosnië je leven na een verwoestende burgeroorlog weer op? We vragen ons regelmatig af: zou ik hier kunnen leven? De meeste mensen blijven in de omgeving waar ze opgroeien, soms omdat ze niet anders kunnen, maar voor veel mensen is het geen vanzelfsprekendheid om te verkassen. Dat doe je alleen als het echt niet anders kan. En dus zien we in Iraaks Koerdistan dat vrouwen zich druk maken over wat er die avond gekookt moet worden, terwijl de bommen vijftig kilometer verder inslaan. De heimwee, vergane glorie die jij bespeurt, heeft denk ik te maken met de zinloosheid die ons af en toe bekruipt. Als ik in Bosnië op een verlaten fabrieksterrein sta met Servische en Bosnische jongeren waarvan de grootouders samen opgroeiden, de ouders elkaar naar het leven stonden en zij wel vrienden zijn, maar geen toekomst hebben omdat er veel verwoest is en er hoge werkloosheid heerst, word ik wel eens moedeloos.’
De mensen die jullie hebben ontmoet, vertellen allemaal hun bijzondere verhaal. Zijn die ontmoetingen toevallig, of hebben jullie dat in Nederland al geregeld?
Anneke: ‘We regelen nooit ontmoetingen. We kiezen slechts een gebied en doen daar onderzoek naar. Naar de historie van de streek. Ieder gemeenschap heeft zijn bijzondere mensen, ieder mens heeft een verhaal. Dat proberen we te vangen. We weten van te voren ook niet precies wat we aantreffen. Zo lazen we dat Tory Island een koning had. Die wilden we natuurlijk interviewen. Hij vertelde over de problemen die hij als koning van het eiland aantrof en over een man wiens familie al generaties op dit honderd mensen tellende eiland woont. Die zoeken we op. Want hoe leef je je hele leven op een eiland van vijf kilometer zonder bomen en waar soms in de winter wekenlang geen bootverkeer mogelijk is?’
Wat was de meest indrukwekkende reis?
Anneke: ‘Koerdistan Irak qua bestemming omdat we dat slechts uit de media kenden. We ontmoetten er zo veel gastvrije mensen. Zelfs in de vluchtelingenkampen werden we door mensen die niets hadden heel liefdevol ontvangen.’
Met wie was de meest indrukwekkende ontmoeting?
Anneke: ‘Met Shukrya. Een Syrische vrouw in een vluchtelingenkamp in Oost-Irak. Ze nodigde ons uit op de koffie in haar betonnen hok. De manier waarop ze over haar vlucht sprak, haar situatie relativeerde en ons met alle egards ontving, raakte ons diep.’
Hebben jullie nog contact met de mensen die jullie hebben ontmoet, of is dat een utopie?
Anneke: ‘Jazeker. Met de meeste mensen onderhouden we contact. Elin de huskymenner spreek ik regelmatig via Facebook. Charlie de Schot bij wie we gingen couchsurfen is zelfs naar Nederland gekomen voor onze boeklancering. Hij heeft toen viool gespeeld. Later die week ging hij mee naar de VPRO radio om te spelen tijdens ons interview. Ook een grote groep Bosniërs kwam naar de boeklancering. Soms zien we ze later terug als we weer door hun land reizen, bijvoorbeeld in Ierland.’
Wat vonden die mensen zelf van de foto’s?
Anneke: ‘Wisselend. Wat je mooi vindt is ook cultureel bepaald. Mensen uit Westerse landen vind de foto’s meestal prachtig maar zeker bij portretten kijken Irakezen en Bosniërs toch anders. Zo fotografeerde Nicole in Irak een herder en zijn vrouw. Dat vonden die mensen maar vreemd. Ze hadden geen enkele foto van zichzelf als echtpaar. Daarbij wil Nicole graag mensen natuurlijk fotograferen. Ook dat stuit wel eens op bezwaren. Een Franse oma die in de bergen in haar bloemetjesjurk met kaplaarzen en in iedere hand een emmer beesten gaat voeren, vinden wij een top plaat. Die oma denkt daar heel anders over en wil alleen op de foto in haar zondagse goed.
Vooral de portretten uit Koerdistan waren indrukwekkend, wat vinden jullie zelf de mooiste foto, en welke tekst het mooiste verhaal?
Anneke: ‘Moeilijk te zeggen, verhalen hebben voor ons natuurlijk zoveel waarde door de gebeurtessen er om heen. Ik vind het Noorwegenverhaal over de honden nog altijd erg mooi. Ik ben dan weer helemaal terug in die omgeving, maar ik kan ook nog smakelijk lachen om de dames in Bosnië, het achter de schermenverhaal over onze nachtelijke rit door Bosnië.’
Nicole: ‘Affiniteit met een beeld gaat voor mij verder dan de opname van het moment zelf. Het verhaal wat erachter schuil gaat of de omstandigheden waaronder een foto is genomen, spelen ook een rol. Zo ben ik gek op het beeld van de Schotse visser Wesley, maar ook het beeld van het kleine meisje in de schaduwen van de was in het vluchtelingenkamp in Irak en de oma en haar kleinkind in een van de onherbergzame dorpen in Bosnie raken mij diep.’
In hoeverre zijn jullie reizen gesponsord door reisorganisaties en toerismebureaus?
Anneke: ‘We worden nauwelijks of niet gesponsord. Dat heeft er ook mee te maken dat we eigenlijk alleen interessant zijn voor toeristische partners die het verhaal van hun bestemming op een andere manier verteld of belicht willen hebben. Daarnaast weten we van te voren nooit waarover we gaan verhalen. En we zijn toch denk ik teveel journalist om ons in het gareel te laten betalen. Voorbeeldje: Iraaks Koerdistan was op uitnodiging van het Bureau voor Toerisme daar. Toen we aankwamen, wilden ze ons alleen door Erbil laten reizen, waarbij we vooral handjes moesten schudden met fabriekseigenaren. Dat was voor ons niet interessant, al zou je daar een komisch verhaal over kunnen schrijven. Het Bureau voor Toerisme zei als we iets anders wilden, we niet betaald kregen. Nou dat was dan maar zo. We hebben een fantastische reis gemaakt en hebben overal bij mensen thuis geslapen. Het was onbetaalbaar.’
Hebben jullie nog meer fotoprojecten op de rol staan?
Anneke: ‘Op dit moment zijn we bezig met de voorbereidingen voor boek twee. Dat wordt iets met vrouwengemeenschappen en vervlogen dromen. Er zit in ieder geval Brazilië in, de Verenigde Staten, en mogelijk ook ons eigen Nederland.’
Over elfjes en kogelgaten ligt in de winkel voor 29,95 of is bij Bol.com te bestellen en natuurlijk gewoon bij ons. Gesigneerd en wel.
