Het is alweer een jaar geleden dat Aleksey Navalny in een strafkamp overleed. Tienduizenden mensen gingen destijds in Moskou de straat op. In verzet tegen een regime dat er niet voor terugdeinst tegenstanders om te brengen. ‘Maar vandaag is het stil’, vertelde de NOS-correspondent. ‘De mensen zijn bang.’
Twee maanden geleden zou ik deze mededeling voor kennisgeving hebben aangenomen. Natuurlijk zijn mensen in Rusland bang en niet zonder reden. Nu, sinds de opmars van extreem-rechts, de inauguratie van een sociopaat tot POTUS met de steun van Big Tech, begrijp ik die angst beter. Ook ik voel angst. Angst om vrienden in de Verenigde Staten. Angst om mijn geliefden, mijzelf. Wat staat ons te wachten?
Communisme
De laatste tijd moet ik regelmatig aan Eva denken. De vrouw die ik bijna twintig jaar geleden ontmoette in een buitenwijk van de Amerikaanse stad Worcester. Een Hongaarse die haar buik vol had van het communisme. Ze woonde in een land waar je niks kon krijgen en vrijheid een prijs had. Ze vluchtte in 1956 naar de Verenigde Staten.
Daar, in het nieuwe land, zou ze al snel genoeg krijgen van het kapitalisme. Van mensen die wél alles hadden, maar nergens van konden genieten, laat staan een ander het licht in de ogen gunden. Op een dag kwam ze in verweer. Ze pleegde een kleine daad van verzet. Iedere dag, vijftig jaar lang, zwom ze traag rondjes in een privémeer van rijke Amerikanen van Nederlandse afkomst. Erfgenamen van industriëlen die haar met hun lippen op elkaar geperst, gadesloegen. Zelf gingen de erfgenamen nooit het water in.
Oekraïne
Nadat Rusland Oekraïne binnenviel, appte mijn Estse vriendin: ‘Ik zit sinds vandaag op schietles. Elke zaterdag krijgen we les.’ ‘We’ was een groep moeders met kinderen in de lagereschoolleeftijd die zich massaal hadden aangemeld om huis en haard te leren verdedigen. Na Oekraïne kon Rusland wel weer eens zijn oog laten vallen op de Baltische staten en dan kon je maar beter voorbereid zijn.
Ik had me destijds verbaasd over haar pragmatisme, maar ik was dan ook niet opgegroeid in de Sovjet Unie, ik wist niet wat onvrijheid was. ‘Dit is hoe ik mij verzet’, luidde haar verklaring.
Zwemmen in een verboden meer, leren schieten als daad van verzet tegen een boze macht groter dan jezelf. Ik vroeg me af wat wij eigenlijk deden in deze bizarre tijden, terwijl ik naar de herdenking van Navalny keek. Plegen we ook klein verzet? En zo ja, hoe dan? Verlaten we massaal X of Facebook, kopen we geen Coca Cola meer of laten we hoopvolle gedichtjes achter in de trein? Of…
Ik besloot de vraag te stellen op Bluesky en op Mastodon. Die laatste is een alternatieve twitter die niet in het bezit is van een miljonair, maar als open source in handen is van gewone burgers. En niet onbelangrijk: zonder algoritme of reclame. De reacties op dit platform waren overweldigend. Veel mensen namen uitgebreid de moeite om te verhalen over hun manier om de (tech)wereld het hoofd te bieden.
Mastodon
Want, hoewel ik het ruimer dan alleen Big Tech bedoeld had, was het meeste verzet vooralsnog tech gerelateerd. Al waren er ook mensen die op een hele andere manier uiting aan hun angst of ongenoegen gaven.
Whatsapp, Insta en Facebook verlaten, meldde de een na de ander. Net als ik, hadden velen de socials van Mark en Elon de rug toegekeerd. Er waren mensen die al een paar stappen verder waren en Apple, Google, Youtube en Microsoft volledig uit hun leven hadden gesneden en louter gebruik maakten van open source systemen als Linux.
Europese bedrijven
Er werden nieuwe emailadressen aangemaakt via privacy beschermende Europese bedrijven, VPN’s geïnstalleerd. Er werd alleen nog maar gezocht via beveiligde zoekmachines, De vijand, zoveel was duidelijk, was ineens alom. Niet alleen in onze mailbox, maar ook in onze routeplanner, de verlichting van ons huis, de deurbel, de broodrooster, onze gezondheidsapps, onze zoekmachines. Waar eigenlijk niet?
Of zoals een man me schreef: ‘Het valt nog niet mee om je van Big Tech af te wenden. Netflix weet precies welke tv programma’s wij kijken. Apple en Spotify naar welke muziek we luisteren. Onze pelletkachel stuurt zijn data naar Italië. De data van onze zonnepanelen zijn ergens in de USA opgeslagen. Die van de warmtepomp in China. We hebben een robotstofzuiger die zijn data opslaat bij Amazon. Onze Bose soundbar stuurt alles via internet naar Bose USA. En zo gaat het maar door.’
Betalen voor digitale producten
Het verzet bestond ook uit gaan betalen voor digitale producten, want als we iets hadden geleerd dan was het wel dat gratis betekende dat jij het product was. Wat erop neer kwam dat jij Mark en Elon van data voorzag. ‘Ik betaal nu voor mijn beveiligde email, jarenlang heeft Google mijn gegevens illegaal kunnen verkopen in ruil voor hun gratis email’, aldus een vrouw.
Talloze boeken werden van Good Reads (want Amazon) gehaald. Er werden alternatieve routeplanners gedownload. Een man vertelde dat hij bij de kringloopwinkel gewoon weer een kaart van Nederland had gekocht. En die van Frankrijk erbij voor de vakantie. Zo werd Big Tech ineens Old School.
En de ooit zo felbegeerde designertelefoons van Apple waarvoor we nog op de stoep hadden gelegen om het nieuwste model te bemachtigen, werden ingeruild voor Fairphones. ‘Eerlijk, niks mis mee en je kan hem nog zelf repareren ook.’
‘Elke service die je overzet is winst’, luidde veelvuldig het devies. ‘Wees onafhankelijk waar mogelijk.’
Informatie opslaan
Naast alle informatie die van onze apparaten moest worden verwijderd, moest er ook informatie worden opgeslagen. Een Wikepediamedewerker verhaalde van de race tegen de klok nu in de Verenigde Staten iedere dag (historische) informatie wordt verwijderd. De beschikbaarheid van bronnen moest worden behouden. ‘Documenteer alles! Nu! Document or it didn’t happen!’
Een vrouw vertelde hoe ze momenteel een podcast maakte over de Tweede Oorlog. ‘Want soms moet je reconstrueren om te begrijpen.’
Maar er was ook ander verzet. Want niet alleen Big Tech moest worden geweerd. Ook in Nederland kon je niet meer op de overheid rekenen. Een overheid die zelf verstrikt zat in de netten van Big Tech om over ons onderwijs maar te zwijgen. Sommigen spaarden weer in een sok. En als ze wel geld uitgaven, keken ze wel twee keer zo goed naar de herkomst. ‘Niet zo moeilijk’, zei een vrouw, ‘want ik controleerde toch al of het niet uit Israel kwam.’ We moesten weer lokaal, desnoods Europees kopen. Weg met MacDonalds!’, schreef een man.
Bomen planten
En ondertussen moest de natuur ook nog worden beschermd, want Trump noch de BBB zou daarvoor in de bres springen. Er waren mensen die overal zaden strooiden, in bermen en op boomspiegels. Sommige mensen sloegen twee vliegen in een klap. ‘Als je dan toch van zoekmachine verandert om je privacy te waarborgen, ga dan naar Ecosia, waarbij je met je webbezoek ook meteen bomen plant.’
Anderen legden geld in bij Land van Ons om landbouwgrond te kopen en die te laten pachten door biologische boeren. Nu in Nederland ontwikkelingshulp de nek om werd gedraaid en in de Verenigde Staten USAid de allerarmsten niet meer hielp, investeerden ze geld in Lendahand om mensen overal ter wereld aan een microkrediet te helpen. ‘
Niet tracken
En dan was er de vrouw met een project vol liefde. Een project waarbij ze hartjes fotografeerde die ze overal in de natuur zag. Aangeplakte kauwgom bijvoorbeeld in de vorm van een hart op de stoep. De foto’s vormden samen een tentoonstelling voor ziekenhuizen of scholen. ‘Overal waar mensen liefde nodig hebben en wel een hart onder de riem kunnen gebruiken’, schreef ze.
Mensen schreven weer brieven nu ze geen Facebook meer hadden. Aan vrienden in het buitenland of aan de Tweede Kamer om ze aan te sporen werk te maken van privacy. Ze stuurden mails aan ziekenhuizen om ze te vragen hen niet langer door Google te laten tracken of voorlichtingsfilmpjes niet via Youtube te vertonen. Aan appmakers schreven ze hetzelfde verzoek. ‘Ik schrijf dienstverleners aan met de vraag hoe duurzaam ze eigenlijk zijn, vertelde een vrouw.’
Weer anderen klommen in de pen om de NOS te vragen wat ze nog bij X te zoeken hadden en of ze konden stoppen met linken naar deze site.
Deug je kapot
Tot slot was er ouderwets advies: Deug je kapot! Steun alles en iedereen waar fascisten een pleurishekel aan hebben: LGBTQIA, gehandicapten, diversiteit!’
Terwijl ik de stroom aan informatie verwerkte, lichtte mijn telefoon op: In Moskou, schreef de Volkskrant, was inmiddels toch een menigte voorzichtig met leuzen begonnen. ‘Je mag niet laf zijn, verklaarde een bezoeker, dus zijn we gekomen. Liefde is sterker dan angst.’
Tekst: Anneke de Bundel – Illustratie: Photo by Alex Vasey via Unsplash
Dank zij al deze mensen die hun tijd en vormen van verzet met mij deelden, ontstond er een lange lijst van tips. Die ben ik nu aan het verwerken en zal ik zo snel mogelijk delen.
Ik heb een doos vol stadsplattegronden. Europa. Noord Afrika en meer.
Gratis af te halen in Rotterdam. Inclusief boekjes met stad en landen info.
‘Keep up the good work’ Anneke.
Haha, ik geef het door!